Cách đây không lâu, tôi có duyên hồi hương một chiếc cán dù
dát vàng vô cùng tinh xảo từ Pháp, nhưng đến nay mới có thời gian soạn một bài
chỉn chu: Câu chuyện về món mỹ nghệ tưởng chừng nhỏ nhoi nhưng bên trong chất
chứa một niềm kiêu hãnh “phụ truyền tử kế” của đất phương Nam.
 |
| vang bóng một thời nghề bạc sa-đéc xứ Nam Kỳ triều Nguyễn |
Năm Tự Đức thứ 23 (Canh Ngọ 1870), một tiệm bạc quy mô lớn,
tề tựu những bậc thầy kim hoàn trong vùng Tân Phú Đông, tống An Trung, tỉnh Sa
Đéc được thành lập bởi ông Lý Duy Thiện, mà dân hay gọi là ông Hộ Bửu.
 |
Từng chiếc vảy rồng chạm đều tăm tắp, kích thước chưa đến 1mm. |
Nghĩ cho danh dự tỉnh nhà là một, mà muốn phô trương tài nghệ
thợ nước Nam là hai, các mặt hàng tiệm ông được sản xuất cầu kì tỉ mỉ đến khó
tin. Hiệu ông Lý được săn đón từ Nam chí Bắc, đặc biệt trong giới các bà mạng
phụ, phu nhơn và tiểu thư. Tiếng lành đồn xa, vua Tự Đức cũng ban riêng cho ông
tấm hoành phi đề 4 chữ Hảo Nghĩa Khả Phong 【好義可風】(tạm dịch: Việc tốt lan truyền nhanh như gió thổi).
Hiệu ông Lý thành công đến nỗi, 3 chuyến đấu xảo tại Paris-Pháp năm 1878 và tại
Anvers-Bỉ năm 1885, 1892 đều được quan khách năm châu bốn bể xuýt xoa không ngớt,
mang về nhiều giải thưởng, huân chương cho nước nhà.
 |
Đồ án 【Phụng
hí mẫu đơn 鳳戲牡丹】được
lồng ghép một chữ Thọ cách điệu duyên dáng ở trung tâm. |
Sau khi ông Hộ Bửu - Lý Duy Thiện qua đời, con trai ông là
Lý Ngọc Sơn, đắc cử Hội đồng địa hạt tống An Trung liền tiếp nối. Ông còn được
gọi là Vĩnh (Vỉnh), thành ra đồ bạc đời ông đều khắc 2 chữ đặc trưng VINH -
SADEC, chớ không phải hiệu bạc có hai chi nhánh ở Vinh và Sadec. Hổ phụ sanh hổ
tử, sau khi xuất sắc phô diễn tài nghệ tại đấu xảo Hà Nội năm 1902, ông tiếp tục
mang chuông đi đánh xứ người ở thành Marseille-Pháp năm 1906 và đều thành công
mỹ mãn. Cả hai lần ông đều được ban Chương Mỹ 【章美】bội tinh .
 |
phẩm của triều Nguyễn cũng lấy chim công làm đại diện. |
Truyền đời thứ 3 là ông Lý Nhơn Điền, lò bạc Lý gia lại càng
vang danh nức tiếng Đông Dương. Đến đời ông Điền thì khắc thêm DIEN SUCCR VINH
SADEC trên sản phẩm, SUCCR này là “successeur”, dịch cả cụm là “Điền - truyền
nhân của ông Vĩnh ở Sadec”. Năm 1918, ông Lý Nhơn Điền được cả Toàn quyền Đông
Dương Albert Sarraut hết lời khen ngợi và khuyến khích phát triển. Năm 1922,
ông được dành hẳn một gian riêng cho hiệu mỹ nghệ “VINH” trong khuôn khổ đấu xảo
tại thành Marseille, Pháp.
 |
Tích 【Tùng
lộc diên niên 松鹿延年】: một
bên là loài cây thọ trăm năm nơi tiên cảnh, một bên là loài thú cưỡi của Thọ
tiên. Kết hợp lại thành một khung cảnh biểu trung cho lời chúc vạn thọ trường
sanh của tiền nhân. |
Vừa hay lúc đó hoàng đế Khải Định đang ngự giá, Ngài liền ân
thưởng một tấm Kim khánh. Song song đó là Kim bội tinh kèm bằng cấp “Thượng hạng”
từ Hội đồng Bát Lãm, và Khuê bài Ngũ đẳng Bửu Tinh từ vua Cao Miên.
Nghề bạc Sa Đéc có thể nói là niềm kiêu hãnh tột bậc của giới
tinh hoa, mỹ nghệ Nam Kỳ xưa, và phần nhiều phải nhớ đến công sức của nhà họ
Lý. Như cuốn “Sa Đéc Xưa Và Nay” có nêu rằng “đem chuông đi đánh xứ người vang
danh khắp chốn, đáng được nêu gương phụ truyền tử kế và cũng là vinh diệu cho tỉnh
Sa-Đéc được người đời nhắc tới”.
References:
1. Sa Đéc Xưa Và Nay (NXB Cánh Bằng), 1971 - Huỳnh Minh,
p.290-293
2. Sa Đéc nhơn vật chí, 1926